Euskara, software librea eta ingurumena: iraunkortasunaren inguruko gogoetak

Zer da Librezale?

• Boluntarioek osatutako lan talde irekia
• 2 oinarri nagusi: software librea eta euskara
• Elkarlanerako eta eztabaidarako gunea

Zer da Librezale?

• Erabakiak taldean. Ordezkaririk ez
• Talde independentea erakunde, enpresa... eta abarrekiko
• Gure jarduna ez diogu lotzen diru-laguntzei
• Giza eskubideekiko konpromisoa, genero berdintasuna, inor ez diskriminatzea...

Librezaleren komunikazio kanalak

• Webgunea
  librezale.eus
• Posta zerrenda
  librezale@librezale.eus
• Matrix/Telegram txata (Markoxen zubiarekin)
  #librezale:librezale.eus
  t.me/librezale

Zer egiten du Librezalek? Itzulpenak

• Mozilla: Firefox, Thunderbird, Lightning Calendar
• Web: Wordpress, Nextcloud, Matomo...
• LibreOffice
• Sistema eragileak: Debian, Linux Mint, Ubuntu, /e/OS, LineageOS...
• Irudia: GIMP, Krita...
• Bideoa: VLC, OpenShot, KDEnlive, OBS Studio...
• Hezkuntza: BigBlueButton, Moodle, H5P, Scratch...
• Mahaigain inguruneak: GNOME, KDE, Cinnamon, MATE, LXDE, XFCE...
• F-Droid eta bertako aplikazio libre pila bat: 130etik gora.
• Sare sozialak: Mastodon, Lemmy...

Zer egiten du Librezalek?

• Androiderako AnySoft Keyboard teklatuaren euskarazko paketea
• Firefoxen eta software librearen erabileraren aldeko kanpainak
• Konfinamendu garaian komunikazio eta elkarlanerako baliabide libreen bilduma
• Itzulpen maratoiak
• Software Libre Zalantzak txata Matrix / Telegramen. Foroa Lemmy.eus-en
• Common Voice auzolan digitala. Hurrengo grabazio maratoia: Azaroaren 13an Bergarako Zientzia, teknologia eta berrikuntza jardunaldietan

Iraunkortasunaren inguruko gogoetak

• Hizkuntza gutxituak eta software librea
• Software librea eta ingurumena
• Ingurumena eta hizkuntza gutxituak

Jabedun softwarearekin euskarak jai dauka

• Hizkuntzak gehitzea ez dago gure esku.
• Multinazionalek beren interesei bakarrik begiratzen diete.
• Hiztun kopuru txikiko hizkuntzak ez gara errentagarriak.
• Adibide pare bat:
  • 2003an Applek bolondresek egindako Mac OS X-ren euskarazko itzulpena debekatu zuen
  • 2020an Twitch-en zuzenekoak euskaraz direla markatu ahal izateko eskaera oraindik onartu gabe

Software librea eta hizkuntza aniztasuna

• Software libreko proiektuek oso jarrera ona dute hizkuntzekiko
• Hizkuntzak gehitzeko prozedurak ondo zehaztuta eta erraztasunak
• Hiztun gutxiko hizkuntza izan arren itzultzaile talde aktibo bat badago aurrera
• Ezezkoa balego (oso arraroa), software librea denez, euskara duen gure bertsioa sortu

Software librea eta hizkuntza aniztasuna

Software/hardware librea eta iraunkortasuna

• Software eta hardware libreak iraunkortasunerako ezaugarri interesgarriak
  • Jatorrizko garatzaileek utzitako proiektuak berpiztu daitezke edo desadostasunen aurrean beste norabide bat hartu
  • Norbere beharretara egokitu ahal izatea
  • Konponketak egin ahal izatea
  • Komunitatearekin partekatzea
• Richard Stallman vs inprimagailu itxia: Software librearen mugimenduaren sorrera

Zaharkitze programatua: Ondo dabilen hardwarea softwarearen erruz zakarretara?

• Windows 11 berria erabiltzeko 2017-2018az geroztik sortutako prozesatzaile bat behar da
• Chromebook-en bizitza 5 urtera mugatuta dago softwarearen eraginez
• Android gailuek asko jota 3-4 urtez jasotzen dituzte segurtasun eguneraketak (salbuespen aipagarria Fairphone)

Gailuen energia kontsumo osoa

• Erabilera fasea: gailuaren elektrizitate kontsumoa
• Ez-erabilera fasea: gailuaren produkzioa, banaketa eta hondakin kudeaketaren energia kontsumoa

Gailuek gehiago iraun behar dute:
ez erabili eta bota

Gailuen bizitza luzatzearen eragina

Gailuen bizitza luzatzearen eragina

Datuen eta infografien jatorria: Cool products don't cost the earth report - European Environmental Bureau

Gailuen bizia luzatzeko software librea

• Ordenagailuak: Linux Mint, Ubuntu, Debian, Fedora...
• Ordenagailu zaharrak: Lubuntu, Puppy Linux...
• Mugikorrak: LineageOS, /e/OS...
• Reciclanet: software librea erabiliz ordenagailuak berreskuratu eta berrerabiltzeko prestatzen dituen Bilboko elkartea
  reciclanet.org

Bioaniztasuna eta hizkuntza aniztasunaren arteko lotura

• 3.202 hizkuntza hitz egiten dira, Lurreko guztien ia erdiak, biodibertsitatearen 35 puntu berotan
• Ginea Berrian 976 hizkuntza, gehienak endemikoak
• Biodibertsitate handiko 5 gunetan bakoitzean 250 hizkuntza baino gehiago: Ekialdeko Melanesiako irlak, Gineako basoak Mendebaldeko Afrikan, Indo-Burma, Mesoamerika eta Wallacean
• Askotan tropikoetan, klimagatik Europarrek gutxi kolonizatutako guneak
• Ekonomia eta kudeaketa indigenek biodibertsitatea mantendu
• Hizkuntza aniztasunaren eta biodibertsitatearen kontserbazioa lotuta
• Co-occurrence of linguistic and biological diversity in biodiversity hotspots and high biodiversity wilderness areas (PNAS, 2012)

Bioaniztasuna eta hizkuntza aniztasunaren arteko lotura

• Ezkerrean bioaniztasun puntu beroak.
• Eskuinean hizkuntza aniztasuna

Euskal Herriko Pirinioetako jendeak basoarekin duen harremanean euskarak duen eragina

• Euskal Herriko Pirinioetako (Irati, Amezkoa, Zuberoa) jendeak mendiko basoarekin duten erlazioan euskarak duen eragina aztertu dute.
• Hiru hizkuntza hitz egiten dira bertan: euskara, gaztelania eta frantsesa.
• On the links between nature's values and language (People and nature, 2021)
  Unai Pascual Garcia de Azilu, Ikerbasqueko eta BC3ko ingururumen-ekonomilaria
  Dylan Inglis, Bristoleko Unibertsitatea

Euskal Herriko Pirinioetako jendeak basoarekin duen harremanean euskarak duen eragina

Naturarekiko hiru harreman mota aztertu zituzten:

• Instrumentala: Baliabideak (egurra...), lanpostuak, turismoa...
• Intrinsekoa: Eman diezagukeenaz harago, naturak duen berezko balioa
• Erlazionala: Naturarekin ditugun harreman emozionalak, bizipenak, identitate kulturala, hurrengo belaunaldiekiko zorra...

Euskal Herriko Pirinioetako jendeak basoarekin duen harremanean euskarak duen eragina

Hiru perspektiba aurkitu zituzten, pertsona bakoitzean maila desberdinean:

• Zaintzailea: Naturarekiko erantzukizuna sentitzea, onura ekologiko eta sozial asko dituelako eta hurrengo belaunaldiei zor dietelako
• Eudalmonia: Basoak bizitza betea eskaintzen diela eta espiritualki asetzen dituela sentitzea
• Euskariarra: Bizi diren tokiarekiko atxikimendu indartsua, kultur identitatearekin eta euskararekin oso erlazionatua. Basoa eta natura bere kultur identitatearen parte sentitzen dute, euskara bitartekaria delarik.

Hizkuntza eta natura harremanetan: leku-izenak

• Bizi zituen sentsazioak horrela deskribatzen ditu:
• "Bizi ginen lurra zentzua hartzen ari zen, osatzen, eta gu, hizkuntza ikasteaz haratago, bat egiten harekin"
• "Lurra Euskaraz ari zitzaigun oihuz"
• Nabarmena da euskara ikasi izanak ingurunearekiko zuen atxikimendua handitzea eragin zuela.

Galderarik?

• Izan libre, izan euskaldun!